آصف بیات در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»، با نگاهی تحلیلی و جامعه‌شناختی به بهار عربی، چارچوب‌های کلاسیک فهم انقلاب را به چالش می‌کشد و می‌پرسد: آیا ما همچنان با همان مفاهیم سنتی انقلاب در حال تفسیر واقعیت‌های جدید هستیم؟

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، رضا دستجردی با تهیه گزارشی از این کتاب نوشت: «انقلاب بدون انقلابیون؛ معنابخشی به بهار عربی» اثر آصف بیات پژوهشگر و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینویز، با ترجمه علیرضا صادقی و رضا آرتا از جمله آثار انتشارات شیرازه کتاب ما است. اثر بیات که همچون دیگر نوشته‌های وی، تلفیقی از جامعه‌شناسی سیاسی، تجربه زیسته، و تحلیل نظری است تلاش دارد بیداری عربی را نه صرفاً مجموعه‌ای از شورش‌های ناکام یا انتقال قدرت، بلکه به‌مثابه رویدادهایی با پویایی‌های منحصر به فرد که در چارچوب نظریه‌های کلاسیک انقلاب قابل فهم نیستند، تبیین نماید.

مولف با الهام از تجربه انقلاب اسلامی ایران و دیگر انقلاب‌های بزرگ قرن بیستم می‌کوشد نشان دهد که آنچه در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ در کشورهای عربی رخ داد، نوعی انقلاب بدون انقلابیون بود که فاقد سازمان‌های انقلابی، رهبری مشخص، و حتی گفتمان ایدئولوژیک رادیکال بود، اما توانست ساختارهای قدرت را به لرزه درآورد و نظم سیاسی مسلط را به چالش بکشد.

نقطه عطف تحلیل بیات، مقایسه دو «لحظه‌ی انقلابی» قرار دارد، نخست انقلاب سال ۱۳۵۷ که نمایانگر اوج جنبش‌های انقلابی ایدئولوژیک در قرن بیستم است، و انقلاب سال ۲۰۱۱ که نشانگر شکل‌گیری نوعی سیاست پساایدئولوژیک، غیرسازمان‌یافته و شبکه‌محور در بستر جهانی‌شدن است. به باور بیات، انقلاب ایران، مشتمل بر ویژگی‌هایی چند بود که از آن جمله می‌توان به ظهور ایدئولوژی‌های کلان (اسلام‌گرایی، مارکسیسم، ناسیونالیسم رادیکال)، رهبری کاریزماتیک، سازمان‌های انقلابی و شبکه‌های نهادینه، و هدف‌گیری در جهت جایگزینی نظم کهنه با نظم جدید اشاره کرد. در مقابل، جنبش‌های سال ۲۰۱۱، فاقد ایدئولوژی منسجم بودند، خبری از رهبران کاریزماتیک در آن نبود، حرکت‌ها بیشتر افقی و غیرمتمرکز بودند، و درخواست‌ها اغلب در قالب خواست عدالت، کرامت و دموکراسی بیان می‌شد، و نه طرح‌ریزی ساختار سیاسی نوین.

به اعتقاد مولف، شکست نسبی یا ناقص بودن دستاوردهای بیداری عربی نباید تنها به‌دلیل سرکوب حکومتی یا نداشتن سازمان ارزیابی شود، بلکه باید فهمید که این انقلاب‌ها در چه بستری رخ دادند. در دوره‌ای که گفتمان نئولیبرالی جهانی، امید به یوتوپیا را از بین برده بود، و اشکال سنتی بسیج سیاسی دیگر اعتبار گذشته را نداشتند، نمی‌شد انتظار داشت جنبش‌ها بتوانند ساختارهای نوینی بیافرینند. همچنین، در غیاب سازمان‌های مدنی قدرتمند، نهادهای میانجی، و احزاب سیاسی ریشه‌دار، خلأ قدرتی که پس از سقوط دیکتاتورها پدید آمد، به‌سرعت با نیروهای ضدانقلابی، ارتش‌ها، یا جریان‌های بنیادگرا پر شد. از مصر و تونس تا لیبی و سوریه، داستان بیداری عربی به تراژدی بدل شد. اما بیات هشدار می‌دهد که این شکست‌ها نباید چشم ما را بر معنای جدید سیاست انقلابی ببندد.

یکی از مفاهیم کلیدی در کتاب بیات، مفهوم «سیاست زندگی روزمره» است. بیات بر این باور است که در جهان عرب، سیاست تنها در خیابان و میدان تحریر شکل نمی‌گیرد، بلکه در اشکال مقاومت روزمره، تعاملات شهری، و فضاهای خرد نیز سیاست جاری است. در واقع، کنشگران بیداری عربی پیش از آن‌که در میدان‌ها گرد آیند، سال‌ها در زندگی روزمره با نابرابری، تحقیر، و بی‌عدالتی دست‌وپنجه نرم کرده بودند و بدین‌ترتیب، انقلابیون بدون آن‌که «انقلابیون کلاسیک» باشند، برای تغییر آماده شده بودند.

بیات در تحلیل نهایی خود استدلال می‌کند که بیداری عربی، گونه‌ای از سیاست را به نمایش گذاشت که می‌توان آن را سیاست «پس از ایدئولوژی» یا «پساانقلابی» نامید. این نوع سیاست در جست‌وجوی اصلاح یا انقلاب نیست، بلکه بیشتر دغدغه شرافت انسانی، مشارکت، و نفی سلطه دارد. از منظر بیات، برای فهم این شکل جدید از سیاست، باید چارچوب‌های مفهومی خود را به‌روز کنیم و از تکیه صرف بر تجربیات قرن بیستم بپرهیزیم.

به نظر می‌رسد کتاب بیات برای کسانی که به سیاست خاورمیانه، نظریه‌های انقلاب، و جنبش‌های اجتماعی علاقه‌مندند قابل توجه باشد. بیات با مهارتی تحلیلی، وضعیت متناقض بیداری عربی را تبیین می‌کند و بر آن است که این انقلاب نمی‌خواست تنها نظم را سرنگون کند، بلکه بر آن بود تا معنا و هدف سیاست را دگرگون سازد. مولف اگرچه از فقدان ساختار، رهبری و سازمان در این جنبش‌ها آگاه است، اما این را نه صرفاً نقطه‌ضعف، بلکه نشانه‌ای از دگرگونی مفهومی در سیاست معاصر می‌داند. بیات در این اثر نشان می‌دهد که در روزگار کنونی که «یوتوپیای بزرگ» رنگ باخته، سیاست نیز از قالب‌های کلاسیک فراتر می‌رود، لذا باید دید چگونه باید این واقعیت نوین را درک کنیم.

«انقلاب بدون انقلابیون؛ معنابخشی به بهار عربی» در ۲۷۷ صفحه به‌همت انتشارات شیرازه کتاب ما منتشر شده است.

۲۱۶۲۱۶

کد خبر 2103786

خرید ارزان بلیط هواپیما از 900 ایرلاین رزرو ارزان 1.5 میلیون هتل در سراسر دنیا خرید آنلاین بلیط قطار با بهترین قیمت انواع تورهای مسافرتی، برای هر نوع سلیقه اخذ ویزای آنلاین 50 کشور در کوتاه‌ترین زمان صدور فوری انواع بیمه مسافرتی داخلی و خارجی

• انقلابیون بی‌نام، راز پشت پرده‌ی جنبش‌های بهار عربی/ پایان ایدئولوژی‌های بزرگ و شکل گیری انقلاب‌ها در خیابان‌ها / فراتر از کلیشه‌های انقلاب

• این بار ایران و ایرانیان همگی در خطرند؛ ضرورت آشتی ملی / واکنش نمادین به آغاز یک دوران / غزه: نه فقط یک جنگ، که آزمایشگاه آینده جهان