زغال مزینو، دریچه‌ای برای برق ارزان قیمت و تامین زنجیره‌ی فولاد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، در میان خبرهای حوزه معدن، یک خبر بار دبگر روسفیدی را برای ذغال سیاه به ارمغان آورد. با پیگیری‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت)، تفاهم‌نامه تکمیل نخستین نیروگاه زغال‌سنگی کشور در طبس امضا شد. محمد آقاجانلو، رئیس هیات عامل ایمیدرو، این طرح را مقدمه توسعه استفاده از زغال‌سنگ حرارتی دانست. این تفاهم‌نامه، که با حضور نایب رئیس اول مجلس شورای اسلامی، وزیر نیرو و معاونان وزیر صمت به امضا رسید، بر مشارکت بخش عمومی و خصوصی در تکمیل نیروگاه حرارتی و معدن زغال‌سنگ مزینو تمرکز دارد. آقاجانلو تأکید کرد که بخش معدن و صنایع معدنی، علی‌رغم تحریم‌ها و چالش‌های انرژی، به اهداف ۱۴۰۴ رسیده‌اند اما ضرورت توسعه در حوزه برق و گاز احساس می‌شود. وی افزود که شرکت‌های معدنی اکنون در نقطه سربه‌سر هزینه و سود فعالیت می‌کنند و امیدوار است با همکاری وزارتخانه‌های نیرو و نفت، شرایط بهتری حاصل شود. این پروژه، که تاکنون ۱۰۰ میلیون یورو هزینه برده و برآورد کلی آن ۶۰۰ میلیون یورو است، ظرفیت تولید ۶۵۰ مگاوات برق در مرحله اول را دارد که در گام دوم دو برابر خواهد شد.
☆ احیای غول خفته معدنی: تمرکز بر تولید برق حرارتی از زغال‌سنگ ☆
از منظر معدنی، پروژه مزینو فرصتی طلایی برای بهره‌برداری از ذخایر زغال‌سنگ حرارتی ایران است که بیش از ۹۰ درصد آن در طبس متمرکز شده و کل ذخایر کشور حدود ۱.۲ میلیارد تن تخمین زده می‌شود. این زغال می‌تواند منبع داخلی و ارزان برای کاهش ناترازی انرژی باشد، جایی که وابستگی بیش از ۸۰ درصدی به گاز طبیعی، قطعی‌های زمستانی را به همراه داشته. نیروگاه‌های حرارتی زغال‌سنگی مانند مزینو، با سوزاندن زغال در بویلرها برای تولید بخار و چرخاندن توربین‌ها، برق پایدار و بار پایه فراهم می‌کنند – بر خلاف منابع متناوب مانند خورشیدی. هزینه استخراج زغال در طبس حدود ۲۰-۳۰ دلار به ازای هر تن است و تولید برق از آن (۰.۰۳-۰.۰۵ دلار به ازای کیلووات‌ساعت) به مراتب ارزان‌تر از گاز (که قیمت آن در ایران نوسانی است) می‌باشد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۹، فاز اول نیروگاه سالانه بیش از ۴ میلیون تن زغال مصرف کند، بازدهی حرارتی آن به ۴۰-۴۵ درصد برسد (با فناوری‌های مدرن) و زنجیره استخراج تا مصرف را فعال سازد. این رویکرد می‌تواند سهم زغال در تولید برق ایران را از کمتر از ۱ درصد به سطوح جهانی (۳۶ درصد) نزدیک کند و ناترازی انرژی را تا ۱۰-۱۵ درصد کاهش دهد، به ویژه در مناطقی که دسترسی به گاز محدود است.
☆ زغال‌سنگ: سوخت ارزان برای زنجیره فولاد و کاربردهای گسترده‌تر ☆
در زنجیره فولاد، که ایران با تولید حدود ۳۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۴ یکی از بزرگ‌ترین‌ها جهان است، زغال‌سنگ حرارتی نقش سوخت ارزان برای تولید برق کوره‌ها و فرآیندهای جانبی را ایفا می‌کند. شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه یا ذوب‌آهن اصفهان، که با کمبود برق روبرو هستند، می‌توانند با برق حرارتی زغال‌سنگی هزینه‌های خود را تا ۲۰-۳۰ درصد کاهش دهند و صادرات را افزایش دهند. فراتر از فولاد، صنایع سیمان (که میلیون‌ها تن زغال برای کوره‌ها مصرف می‌کنند)، آلومینیوم (برای ذوب و الکترولیز) و پتروشیمی (به عنوان خوراک یا سوخت) نیز از این انرژی ارزان بهره خواهند برد. کاربردهای دیگر زغال‌سنگ شامل تولید کربن فعال برای فیلترهای آب و هوا (در صنایع دارویی و تصفیه)، مواد شیمیایی مانند متانول و آمونیاک (از طریق گازسازی زغال)، و حتی کودهای شیمیایی (از محصولات جانبی). همچنین، صادرات زغال به کشورهای همسایه مانند ترکیه یا هند، درآمد ارزی ایجاد می‌کند و اشتغال‌زایی در معدن مزینو (بیش از ۱۰۰۰ شغل مستقیم تاکنون، با ظرفیت رسیدن به ۲۰۰۰-۳۰۰۰ نفر) برای مناطق محروم حیاتی است.
☆ سایه سبز بر احیای غول خفته: چالش‌های زیست‌محیطی و راهکارها ☆
با این حال، جنبه زیست‌محیطی نمی‌تواند نادیده گرفته شود. زغال‌سنگ، آلوده‌کننده‌ترین سوخت با انتشار ۴۰ درصد گازهای گلخانه‌ای جهانی، می‌تواند با تعهدات ایران در توافق پاریس (کاهش ۴ درصدی کربن تا ۲۰۳۰) تناقض داشته باشد. آلودگی محلی مانند گرد و غبار و گازهای SO2 و NOx نیز سلامت ساکنان طبس را تهدید می‌کند و اکوسیستم شکننده منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گزارش‌های سازمان محیط زیست از اسیدی شدن خاک و کاهش کیفیت هوا در معادن زغال حکایت دارد.
برای حل این چالش‌ها، راهکارهایی عملی پیشنهاد می‌شود: استفاده از فناوری‌های پاک زغال مانند فیلترهای الکترواستاتیک (کاهش ذرات تا ۹۹ درصد) و سیستم‌های FGD برای حذف گوگرد؛ پیاده‌سازی جذب و ذخیره کربن (CCS) با همکاری بین‌المللی؛ ادغام با
انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی در طبس برای سیستم ترکیبی (۲۰-۳۰ درصد سهم تجدیدپذیرها)؛ نظارت سختگیرانه سازمان محیط زیست با ارزیابی تأثیرات منظم و جریمه‌ها؛ و بازسازی معادن با کاشت درخت و مدیریت پساب. این رویکردها می‌توانند زغال را به عنوان پل موقت به سمت انرژی سبز تبدیل کنند.
☆ نتیجه‌گیری: تعادل برای آینده‌ای پایدار ☆
در نهایت، پروژه مزینو می‌تواند الگویی از توسعه پایدار باشد اگر تعادل میان مزایای اقتصادی مانند تولید برق حرارتی ارزان و حفاظت محیطی برقرار شود. وزارت صمت و ایمیدرو باید بر این تعادل تمرکز کنند تا صنایع معدنی ایران را به آینده‌ای روشن‌تر هدایت نمایند.
گزارش از میثم پوراعظم